İbn Teymiyye’nin İmam Ali’nin faziletlerini inkâr metotları

Seyyid Ebulfazl İranî

Kum İlim Havzası – Kelam Müessesi

Vahhabîler ve onların öncüsü İbn Teymiyye, Hz. Peygamber'in (s.a.a) Ehlibeyti'nin (a.s) faziletleriyle ilgili hadislerle karşılaştıklarında mümkün mertebe inkâr yoluna başvurur ve bunu yaparken de farklı metotlardan faydalanırlar. Bu stratejileri üç temele; tekzip, tevil ve teşrik (belli bir fazilete bir başkasını ortak etme) dayanır. Bu makalede biz, söz konusu metotları örnekleriyle ele almaya çalışacağız.

Hz. Ali'nin faziletleri İslâm'ı ve tarihini az da olsa bilen biri için üstü kapalı bir mesele değildir. Şiî ve Sünnî tarih kaynaklarında Hz. Ali'nin çok sayıda fazileti anlatılagelmiştir. Hz. Ali'nin faziletlerinin çokluğu öyle bir noktaya varmaktadır ki kimi Ehlisünnet âlimleri “Hz. Peygamber'in sahabesinden hiçbiri hakkında Hz. Ali'ninki kadar çok fazilet nakledilmemiştir” demişlerdir. Suyutî Tarihü'l-hülefa'sında şöyle yazar: “İmam Ahmed b. Hanbel, Hz. Peygamber'in ashabından hiçbiri hakkında Ali hakkındaki kadar fazilet nakledilmemiştir, der”.¹ İbn Hanbel'in bu sözünü İbn Hacer Heytemî Savaiku'l-muhrika'sında biraz farkla şu şekilde kaydeder: “Hz. Ali'nin faziletleri öylesine çok, büyük ve meşhurdur ki Ahmed, faziletler babında kimse hakkında Ali hakkındaki kadar rivayet bulunmamaktadır, demiştir.”²

Buna mukabil İbn Teymiyye ve takipçileri kitaplarında Hz. Ali'nin ve Hz. Peygamber'in Ehlibeyti'ne mensup olanların faziletlerini inkâra kalkışmış ve üzerini örtmeye çalışmışlardır. İbn Teymiyye'ye göre ancak ümmetin en faziletlisi Hz. Peygamber'in halifesi olabilir.³ Bu yüzden Hz. Ali'nin öteki sahabîlere üstün olduğunu beyan eden her hadis İbn Teymiyye tarafından inkâr edilmiş, zayıf addedilmiş veya tevil edilmiştir. Kimi zaman bu inkâr ve tezyif öyle bir noktaya varır ki, Hz. Ali hakkında ön bilgisi olmadan İbn Teymiyye'nin kitaplarını mütalaa eden biri Hz. Ali'nin zahirde Müslüman olduğu, gerçekte ise İslâm'a bağlılığının bulunmadığı düşüncesine kapılabilir! İbn Teymiyye'nin Şia'ya reddiye babında yazdığı Minhacü's-sünnet'i hakkında İbn Hacer Askalanî'nin tespiti kayda değerdir: “Söz konusu reddiyeyi okudum… Lakin tanınmış şahsiyetlerin sözlerinde reddiyesi kabul görmemiş, tenkit edilmiştir. Fakat bu şahsiyetlerin kaynakları tasnif edilmemiştir. Rafızîlerin sözlerini itibarsızlaştırmak, bunun doğal neticesi olarak da Hz. Ali'nin değerini düşürmek için ne kadar ileri gidenler var!”⁴

İbn Teymiyye, Ehlibeyt'in faziletleri hakkında naklolunan her hadisi mümkün olan her metoda başvurarak itibarsızlaştırmak istemektedir. Biz burada bu metotları her biri hakkında birkaç örnek vererek ele alacağız.

1. Tekzip

Hz. Peygamber'in Ehlibeyti hakkında varid olan hadisleri itibarsızlaştırma noktasında İbn Teymiyye'nin başvurduğu ilk metot tekziptir; hadisin sadır olduğu hususunda şüphe uyandırmak ister ve ayetlerin nüzul sebebini inkâr eder. Nitekim Minhacü's-sünnet'e göz gezdirdiğimizde “mevzu” (uydurma), “marifet ehlinin yalan olduğunda ittifak ettiği”, “ilim ehlinin yalan olduğunda ittifak ettiği” gibi ifadelerle sıkça karşılaşırız. İbn Teymiyye, tekzip ettiği veya âlimlerin yalan olduğu üzerinde ittifak ettiklerini iddia ettiği hadislerin birçoğunda herhangi bir kaynak veya isnad zikretmez. Sözünü ettiği âlimlerin kitaplarına bakıldığında ise herhangi bir görüş birliğinin, ittifakın olmadığını; aksine icma ve ittifakın İbn Teymiyye'nin iddiasının hilafına vuku bulduğunu görürüz. Biz burada üç örnekle yetineceğiz.

a) "Seni mümin olandan başkası sevmez” hadisini inkârı

Hz. Peygamber'in Hz. Ali'ye hitaben “Seni mümin olandan başkası sevmez; sana münafık olandan başkası buğzetmez” buyurduğu nakledilir. Hz. Ali'ye muhabbet beslemenin iman ve nifakın ölçütü olduğuna dair rivayet edilen birçok hadis tevatürle Şiî ve Sünnî kaynaklarda nakledilmiştir.⁵ Burada önemli olan husus, sevgisi iman nişanesi olan kimsenin gönlünde Allah sevgisinin ve Peygamber sevgisinin kökleşmiş ve Allah'a imanın bütün benliğini kaplamış olmasının gerekliliğidır. Böyle bir kimse daima hak ve Kur'ân doğrultusunda hareket eder. Nitekim Hz. Peygamber Hz. Ali hakkında şöyle buyurur: “Ali Kur'ân iledir, Kur'ân da Ali ile. Bu ikisi Kevser Havuzu'nun başında buluşuncaya dek birbirlerinden ayrılmazlar.”⁶ Başka bir hadiste ise şöyle buyurur: “Ali'yi seven beni sever, beni seven ise Allah'ı sever.”⁷

İbn Teymiyye'nin Hz. Ali'ye buğzetmeyi nifak nişanesi gösteren hadisler karşısında inkâr ve tekzip yoluna başvurmaktan başka bir çaresi bulunmamaktadır. Çünkü hadisler, İbn Teymiyye'nin müdafaa ettiği İmam Ali düşmanlarının aslında nifak ehli olduklarını açığa çıkarmaktadır. Mesela İbn Teymiyye benzeri bir hadisi nakleden Cabir hakkında şunları yazar:

“Bu, Cabir gibi kimi sahabîlerin şuna benzer rivayetlerinin yalan olduğunu ortaya çıkarır. (Cabir der ki:) ‘Biz Peygamber devrinde münafıkları Ali b. Ebi Talib'e duydukları buğzu ölçü alarak tanırdık.' Bu en açık yalanlardan biridir. Bu iddianın butlanı kimseye gizli değildir.”⁸

İbn Teymiyye devamında hadisin uydurma olduğuna dair delilini beyan eder: “Allah Kur'ân'da münafıklığın birçok alametini saymıştır. Ancak Ali'ye buğzetmeyi nifak nişaneleri arasında saymamıştır.”⁹

İbn Teymiyye'nin bu istidlalinin cevabı çok açıktır: Kur'ân'da zikredilmemiş olması hadisin uydurma olduğuna delil ise o halde Hz. Peygamber'in sünnetiyle saptanan, ancak Kur'ân'da söz edilmeyen birçok hüküm, örneğin namaz rekâtlarının sayısı, uydurma ve batıldır. Acaba İbn Teymiyye böyle bir şeyi kabul eder mi? Ayrıca hadisin benzer bir içerikle Müslim'in Sahih'inde de nakledildiğini eklememiz gerekir. Bu durumda, İbn Teymiyye'nin istidlaline göre, hadisin Sahih'te geçen varyantının da uydurma olması gerekir. Hâlbuki Ehlisünnet Müslim'in bütün hadislerini sahih kabul etmektedir.¹⁰

b) İnsan Suresi'nin Medine'de nazil olduğunu inkâr etmesi

İnsan Suresi'ndeki kimi ayetlerin Hz. Ali'yi methettiği bütün Müslümanlarca kabul edilmiştir.¹¹ Bu, Hz. Ali'nin faziletlerinden bir tanesidir. Bu surenin nüzul sebebiyle ilgili olarak İbn Abbas'tan şöyle rivayet edilir:

“Hz. Hasan ile Hüseyin (Hasaneyn) hastalandı. İmam Ali ve ev halkı, Hz. Peygamber'in emriyle Hasaneyn şifa bulursa üç gün oruç tutmayı nezrettiler. Onlar iyileşince hep birlikte oruç tuttular. İlk akşam bir fakir, ikinci akşam bir yetim, üçüncü akşamsa bir esir kapılarına geldi ve Hz. Peygamber'in Ehlibeyti üç akşam yiyeceklerini onlara verdiler. İşte o zaman İnsan Suresi nazil oldu.”¹²

Allah bu surede İmam Ali'yi ve ailesini nezirlerine sadık kaldıkları için övmüş ve onları cennetle müjdelemiştir.

İbn Teymiyye böyle bir fazileti Ehlibeyt'e hamletme tahammülüne sahip olmadığından nasıl olursa olsun ayetlerin nüzul sebebine dair hadisleri inkâra kalkışmıştır: “İnsan Suresi'nin Ali hakkında nazil olduğu meselesi, hadiste ilim sahibi olanların ittifak ettiği üzere yalandır, uydurmadır.”¹³ İddiasını şu şekilde kanıtlamaya çabalar: “Zahir olan delil şudur: İnsan Suresi insanların görüş birliği ettiği üzere Mekkî bir suredir, Hicret'ten ve Ali ile Fatıma evlenmeden önce nazil olmuştur.”¹⁴ Başka bir yerde ise şunları yazar: “İnsanların ittifakla bildirdiğine göre Ali ile Fatıma Medine'de evlenmiştir ve Medine'den önce çocukları olmamıştır. Halbuki tefsir ve nakil/hadis ehlinin ittifak ettiği üzere İnsan Suresi Mekkî'dir; onlardan hiçbiri surenin Medenî olduğunu söylememiştir.”¹⁵

Görüldüğü üzere İbn Teymiyye bu fazileti inkâr etmek amacıyla surenin Mekkî olduğunda ısrar etmiştir. Ona göre âlim ve müfessirlerden hiçbiri surenin Medenî olduğunu söylememiştir. Halbuki İbn Teymiyye'den önce yaşayan Sünnî ulemanın tefsir kitaplarına baktığımızda, onların bazılarının surenin Medenî olduğunu iddia etmekle kalmayıp, bu görüşün ulemanın ve müfessirlerin cumhurunun görüşü olduğunu ileri sürdüklerini de görürüz. Söz gelimi 597 yılında vefat eden İbn Cevzî Zadü'l-mesir fi ilmi't-tefsir adlı kitabında İnsan Suresi'ni tefsir ederken şunları yazar:

“Bu sureyle ilgili üç görüş vardır: Surenin tamamıyla Medine'de nazil olduğu görüşü ki bu cumhurun görüşüdür. İkinci görüşe göre Mekkî'dir. İbn Yesar ve Mukatil bu görüştedir. Üçüncü görüş ise surenin bir kısmının Medenî, bir kısmının Mekkî olduğudur.”¹⁶

Aynı şekilde 671 yılında vefat eden Kurtubî el-Camiü'l-ahkami'l-Kur'ân'da şöyle yazar: “Cumhura göre bu sure Medenî'dir. İçerisinde Mekkî ayetlerin olduğunu söyleyenler de vardır.”¹⁷

c) Gadir hadisinin sonundaki duanın inkârı

Sünnî ve tabii Şiî kaynaklara göre Gadir hadisesinde Hz. Peygamber, meşhur “Ben kimin mevlası isem Ali de onun mevlasıdır” hadisini buyurduktan sonra ellerini kaldırarak “Allah'ım! Onu seveni sev, ona düşmanlık edene düşmanlık et” diye dua etmiştir. Bu duanın Hz. Peygamber tarafından edilmiş olduğunun sabit olması, İbn Teymiyye'nin düşüncesiyle çelişmektedir. Çünkü ona göre, Ehlisünnet ulemasının hilafına, sahabeden birçoğu Hz. Ali'ye düşmandı ve kalplerinde Hz. Ali'nin buğzu vardı.¹⁸ Bu yüzden İbn Teymiyye böyle bir hadisin/duanın sadır olduğunu inkâr eder ve şöyle yazar: “Allah'ım! Onu seveni sev, ona düşmanlık edene düşmanlık et, sözü hadiste marifet sahibi olanların görüş birliği ettiği üzere uydurmadır.”¹⁹

Görüldüğü üzere İbn Teymiyye bir kez daha marifet ehlinin görüş birliği ettiğini ileri sürerek hadisin uydurma olduğunu iddia eder. Hâlbuki başta İbn Hanbel²⁰, Nesaî²¹, İbn Ebi Şeybe²², İbn Hibban²³, Tahavî²⁴ başta olmak üzere Ehlisünnet büyükleri ve Sünnî hadis uleması bu duayı nakletmişlerdir.²⁵

Mezkûr örneklerden, İbn Teymiyye'nin bilhassa icma ve ittifak iddiasında bulunduğu durumlarda aslında yalana başvurduğu açıkça ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla İbn Teymiyye'nin kitaplarını okuyanların, onun düşüncesini ulemanın görüşlerine dayandırdığı yerlerde iddiasının yalan olabileceği ihtimalini göz önünde bulundurmaları gerekmektedir.

2.Tevil

Hz. Ali'nin faziletleriyle ilgili hadisler bağlamında İbn Teymiyye'nin hadisi tekzibe veya tezyife başvurduğunu gördük. Fakat hadisin tekzibini yeterli görmediği, hadisin mutlak surette sadır olduğunu bildiği durumlarda ise bir başka yola başvurur. O, bu ikinci aşamada bütün gücünü toplayarak rivayetin anlamını zahirinden uzaklaştırmaya çalışır. Bunu yaparken İbn Teymiyye'nin amacı hadisten herhangi bir fazilet isnadının çıkmasını önlemektir. Kimi zaman hadisin tevilini öyle bir noktaya vardırır ki hadisin aslında Hz. Ali'nin zemminde varid olduğunu ispata çalışır. İmdi bu konuda birkaç örnek zikredelim:

a) Menzil hadisi

Şia ve Ehlisünnet tarafından tevatürle nakledildiği üzere Hz. Peygamber Tebük Savaşı için Medine'den ayrıldığında Hz. Ali'yi yerine halife bırakmış ve ona “Harun Musa'ya ne menzildeyse sen de bana o menzildesin, fakat benden sonra nebi yoktur” buyurmuştur.²⁶

Şia ve Ehlisünnet, Hz. Harun'un Hz. Musa'nın ashabı arasındaki en faziletli insan olduğu görüşünde birleşir.  Bu hadiste de Hz. Ali'nin Hz. Peygamber'e nispetle konumu Hz. Harun'un Hz. Musa katındaki konumuna benzetildiğinden, İmam Ali'nin Hz. Peygamber'in sair sahabîlerinin tamamına üstünlüğü ispatlanmış olur.²⁷ Fakat İbn Teymiyye, Hz. Peygamber'in halifesinin ümmetin en faziletlisi olması gerektiğine, halife olanın da efdal olması lazım geldiğine²⁸ inandığından bu hadisi tevile kalkışmış ve böylelikle İmam Ali'nin sahabenin en faziletlisi olmadığını ispat etmeye çalışmıştır. İbn Teymiyye şöyle yazar:

“Tebük Savaşı'nda Hz. Ali'nin Hz. Peygamber'in halifesi olması öteki sahabenin Hz. Peygamber'e halife olmasından daha üstün bir durum değildir, bilakis daha zayıftır. Yani bu hilafet sair sahabenin hilafetinden daha düşük bir değere sahiptir.”²⁹

Ardından bu iddiasını temellendirmeye çalışır. Biz burada İbn Teymiyye'nin delillerini kısaca ele alacağız:

Evvela, Hz. Peygamber bu savaşta bütün müminleri yanına aldı; Medine'de kadınlar, çocuklar ve münafıklar dışında Hz. Ali'nin üzerlerinde hâkimiyet kuracağı kimse kalmadı. Dolayısıyla burada onun müminlerden daha faziletli olduğunu gösteren bir şey yoktur. Hâlbuki diğer savaşlarda müminlerin bir kısmı şehirde kaldığından Hz. Peygamber'in halifesi olan kimse onlar üzerinde hâkimiyet kuruyor ve neticede onun şehirde hazır bulunan müminler üzerindeki üstünlüğü ortaya çıkmış oluyordu.

İkinci olarak, şayet bu hilafet bir fazilet olmuş olsaydı Hz. Ali halife oluşuna razı olurdu. Hâlbuki onun ağlayarak ve “Beni kadınlara ve çocuklara halife mi yaptın?” diyerek Hz. Peygamber'in ardından gittiğini görüyoruz.

Görüldüğü üzere İbn Teymiyye burada birtakım eleştiri ve şüpheler ileri sürerek ikinci metodu kullanmakta ve İmam Ali'nin faziletini inkâra kalkışmaktadır. Bu eleştirilere şu cevapları vermek mümkündür:

Evvela, bu hadis sadece Hz. Ali'nin Tebük Savaşı sırasındaki hilafeti hakkında varid olmamıştır. Dolayısıyla bu tenkit yüzünden hadisin iletmek istediği mana göz ardı edilemez. Bir başka deyişle hadis yalnızca Hz. Ali'nin Medine'deki hilafetine işaret etmez. Hadiste söz konusu edilen fazilet aslında Hz. Ali'nin makamının Hz. Harun'un makamına benzetilmesidir ve bu benzetme, Tebük Savaşı sırasında Medine'deki hilafetin ötesinde bir durumu işaret eder.

İkinci olarak, İbn Teymiyye'nin de belirttiği üzere bu savaş sırasında Medine'de münafıklar, kadınlar ve çocuklar dışında kimse kalmamıştır. Dolayısıyla İslâm hükümetinin merkezini tehdit eden tehlike, müminlerden bir kısmının şehirde kaldıkları zamankinden çok daha güçlüydü. Buna göre Medine'de halife olarak kalacak kimsenin Hz. Peygamber gibi münafıkların fitnesini etkisiz hale getirebilecek birisi olması gerekiyordu. Bu yüzden savaşta varlığına ihtiyaç duyulmuş olsa da Hz. Ali'nin Medine'de kalması daha önemliydi. İşte bu yüzden Hz. Peygamber Hz. Ali'yi halife seçti.

Üçüncü olarak, Hz. Ali'nin ağlamış olması bu hilafetin değersiz olduğuna delalet etmez. Çünkü Hz. Ali, Hz. Peygamber'e yoldaşlık edemediğinden ve münafıkların ayıplamalarından dolayı ağlıyordu. Ayrıca menzil hadisini nakleden kimi kaynaklarda da geçtiği üzere hadisin devamında Hz. Peygamber, “Kuşkusuz ya sen kalacaksın ya da ben”²⁹ ifadesi geçmektedir. Bu ifade, Medine'deki şartların Hz. Ali'nin şehirde kalmaması durumunda Hz. Peygamber'in kalmasını gerektirdiğini göstermektedir. Bu da bu hilafetin önemini göstermektedir.

b) Mübahele ayeti

Şiî ve Sünnî kaynaklarda Ehlibeyt'in fazileti olarak zikredilen bir diğer fazilet Mübahele ayetidir. Tarih³⁰ ve tefsir³¹ kitaplarında rivayet edildiğine göre Hz. Peygamber'in huzuruna varan bir grup Necranlı Hıristiyan müzakerenin ardından Hz. Peygamber'in sözlerini kabul etmediler. Bunun üzerine Mübahele ayeti nazil oldu: “Artık sana gelen bunca ilimden sonra, onun hakkında seninle çekişip-tartışmalara girişirlerse de ki: Gelin, oğullarımızı ve oğullarınızı, kadınlarımızı ve kadınlarınızı, kendimizi ve kendinizi çağıralım; sonra karşılıklı lanetleşelim de Allah'ın lanetini yalancıların üzerine kılalım” (Âl-i İmran, 61)

Şia ve Ehlisünnet'in ittifakla bildirdiğine göre Hz. Peygamber mübaheleye Hz. Ali, Hz. Fatıma, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin dışında kimseyi götürmemiştir. Bu ayet, Ehlibeyt'in, bilhassa Hz. Peygamber'in nefsi/kendisi şeklinde nitelenen Hz. Ali'nin üstünlüğünü göstermektedir.

İbn Teymiyye ise bu ayetin Ehlibeyt'in üstünlüğüne bir delil olmadığı kanaatindedir. Ayeti tevile kalkışır ve birtakım deliller ileri sürerek Hz. Peygamber'in beraberinde Ehlibeyt'i götürmesini mübahelenin yalnızca yakınlarla ve akrabalarla yapılabilmesine bağlamıştır.³² Ona göre bu dört kişi dışında Hz. Peygamber'in kendisine yoldaşlık edecek yakın akrabası bulunmamaktaydı. İbn Teymiyye daha sonra Hz. Peygamber'in amcası Abbas'ı ve çocuklarını ayetin kapsamının dışına çıkarmak için şöyle bir izahta bulunur: “Abbas, ilk iman edenlerden değildi ve onda Ali'nin sahip olduğu özellikler yoktu. Amca çocuklarına gelince; onların arasında da Ali gibi birisi bulunmuyordu.”³³

Bu tevilin zaafı açıktır. Şayet mübahele sadece yakın akrabalarla gerçekleşen bir şey olsaydı Hz. Peygamber'in Haşimoğulları'ndan birçok yakınını, ayrıca eşlerini de beraberinde götürmesi gerekirdi. Hâlbuki Hz. Peygamber'in yakınları arasından yalnızca dört kişiyi yanına aldığını görüyoruz. Bu, Hz. Peygamber'in onlara verdiği önemin ve onların Hz. Peygamber katındaki özel makamının göstergesidir.

İbn Teymiyye'nin Abbas ve çocukları hakkında ileri sürdüğü delil de kabul edilebilir değildir. Çünkü İbn Teymiyye'nin ifadesine göre mübahelede yakınların birlikteliği zaruridir; fazilet sahibi olmaları şart değildir.³⁴

c) Tathir ayeti

Tathir ayeti Hz. Peygamber'in ve Ehlibeyti'nin şanında nazil olan bir başka ayettir. Allah bu ayette onlara hitaben şöyle buyurur: “Kuşkusuz Allah, yalnızca siz Ehlibeyt'ten her türlü pisliği gidermek ve sizi tertemiz yapmak istiyor.” (Ahzab, 33)

Şia ve Ehlisünnet rivayetlerinde nakledildiğine göre Hz. Ali, Hz. Fatıma, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin Hz. Peygamber'in huzuruna varmış ve Hz. Peygamber onları abasının altına alarak “Allah'ım! İşte bunlar benim Ehlibeytim ve havasımdır; onlardan her türlü pisliği gider!” buyurmuştur. Sonra Cebrail nazil olmuş ve tathir ayetini getirmiştir. Kimi hadislerde Ümmü Seleme'nin Ehlibeyt ile birlikte abanın altına girmek için izin istediği, bunun üzerine Hz. Peygamber'in “Sen yerinde dur, sen hayır üzeresin.” buyurduğu rivayet edilir.³⁵

Ayetin Ehlibeyt'in her türlü pislikten temiz, arı olduğuna delalet ettiği ortadadır. Bu yüzdendir ki İbn Teymiye kendi görüşünce bir yoruma ve tevile yönelmiştir. Tathir ayetiyle ilgili olarak o şöyle yazar:

“Taharet ayetine gelince; ayette Ehlibeyt'in taharetini, onlardan her türlü pisliğin giderildiğini bildiren bir ifade yoktur. Ayette onlara taharetin ve her türlü pislikten giderilmenin gereğini yerine getirmeleri emredilmiştir.”³⁶

Hz. Peygamber'in duasıyla ilgili olarak da şunları ilave eder:

“Hadisin muhtevasından Nebi'nin onlara dua ettiği çıkmaktadır. Bu, Allah'ın kendilerinden her türlü pisliği giderdiği muttakilerden olun anlamı taşır. Bu duanın onlar açısından amelî değeri fiili yerine getirme ve mahzuru terk etmedir.”³⁷

İbn Teymiyye'nin bu yorumu birçok tenkite açıktır. Biz burada bunlardan birkaçına kısaca değineceğiz:

Evvela, söz konusu ayette irade “kuşkusuz” kaydıyla Ehlibeyt'e hasredilmiştir. Dolayısıyla iradeden kasıt taharete emir olsaydı sadece Hz. Peygamber'in Ehlibeyti'nin taharetle ve her türlü pislikten uzak durmakla emrolunduğunun anlaşılması gerekirdi ki böyle bir şey doğru değildir, batıldır. Buna ilaveten, Hz. Peygamber'in Ümmü Seleme'ye izin vermemesi kastedilenin tahareti emir olmadığını ortaya çıkarır. Zira tahareti emir bütün Müslümanları kapsar ve Ümmü Seleme'yi de içine alır. Dolayısıyla bu durumda, Hz. Peygamber'in Ümmü Seleme'yi engellememesi gerekirdi.

İkincisi, kastedilen sadece tahareti emir olsaydı ayet Ehlibeyt için bir fazilet ortaya koymazdı. Çünkü her mümin kendisini arındırmakla yükümlüdür.³⁸ Oysa İbn Teymiyye'nin kendisi ayetin nüzulünün Ehlibeyt için bir fazilet olduğunu itiraf etmektedir.³⁹

Üçüncüsü, İbn Teymiyye'nin itikadına göre Hz. Peygamber duası icabet edilen makbul duadır (müstecabü'd-davet). Buna göre ayet ve hadis muktezasınca Ehlibeyt Hz. Peygamber'in duasından sonra taharetle vasıflanmış olur ve neticede Ehlibeyt'in üstünlüğü ispat olur.

3. Teşrik

Kimi zaman hadisin metni ve isnadı o kadar muhkemdir ki İbn Teymiyye onda şüphe uyandırmakla veya onu yorumlamakla yetinmez. Bu noktada Ehlibeyt'in, bilhassa Hz. Ali'nin faziletlerini inkâr için üçüncü bir metodu icra eder. Bu üçüncü metotta o, faziletin ihtisasını inkâra kalkışır ve mümkün olan her yolla başkalarını fazilete ortak etmeye çalışarak Hz. Ali'nin başkalarına üstünlüğünü ortadan kaldırmak ister. İbn Teymiyye tam bir marifetsizlikle ve cehaletle Müminlerin Emiri Hz. Ali'nin makamı hakkında şöyle yazar: “Ali'nin İslâm'da onu başka sahabeden farklı kılan bir iyi eseri yoktur; hatta başka bazı sahabîlerin eserleri onunkinden çok daha yücedir.”⁴⁰

a) Menzil hadisi

İbn Teymiyye Minhacü's-sünnet'inde menzil hadisinin muhtevasında şüphe oluşturduktan sonra hadiste söz konusu edilen faziletin Hz. Ali'ye nispetini sorgular:

“Sahihayn'da kaydolunduğu üzere Hz. Peygamber bir hadisinde ‘Ey Ebubekir! Senin misalin, İbrahim'in ‘Kim bana uyarsa o bendendir. Kim de bana karşı gelirse, kuşku yok ki sen affeden, merhamet edensin.' (İbrahim, 36) ve İsa'nın ‘Eğer onlara azap edecek olursan, kuşku yok ki onlar senin kullarındır. Eğer onları bağışlarsan da şüphesiz sen güçlüsün ve hikmet sahibisin.' (Maide, 118) sözündeki misal gibidir. Ey Ömer! Senin misalin, Nuh'un ‘Rabbim! Yeryüzünde kâfirlerden bir tek kişi bile bırakma!'(Nuh, 26) ve Musa'nın ‘Ey Rabbimiz! Onların mallarını yok et ve kalplerini katılaştır ki acı azabı görmedikçe iman etmezler.' (Yunus, 88) sözündeki misaldir, buyurmuştur.”

İbn Teymiyye bu hadisi naklettikten sonra şöyle yazar: “Kuşkusuz Nuh, İbrahim, Musa ve İsa Harun'dan daha yüksek bir makama sahiptir.”⁴¹

İbn Teymiyye naklettiği bu hadisin Sahihayn'da (iki Sahih) geçtiğini yazar. Sahihayn Ehlisünnet geleneğinde Buharî'nin Sahih'i ile Müslim'in Sahih'i için kullanılan bir sözcüktür. Dolayısıyla söz konusu hadis bu iki kaynakta geçmelidir. Ne var ki bu iki kaynakta sözü geçen hadisin izine rastlanmaz. Bu hadisin Sahihayn'da yer almamasının iki nedeni olabilir: Ya İbn Teymiyye zamanında bu iki kaynakta geçen bu hadis sonradan hazfedilmiştir –ki bu ihtimal, Ehlisünnet'in Sahihayn'ın Kur'ân'dan sonra en sahih kitaplar olduğu iddiası ile bağdaşmamaktadır.⁴² Öte yandan birinci ve ikinci halifeye fazilet nispet eden bu hadisin hazfını gerektirecek bir durum da söz konusu değildir. Veya İbn Teymiyye söz konusu hadisin bu iki kaynakta olmadığını bile bile göz boyamak amacıyla Sahihayn'ın adını kullanmış ve uydurma bir hadisi bu iki kitabın müelliflerine nispet etmiştir.⁴³

b) Sancak hadisi

Şia ve Ehlisünnet kaynaklarında Hayber Savaşı'nda sahabenin düşmana üstünlük sağlayamaması üzerine Hz. Peygamber'in “Yarın sancağı öyle birisine vereceğim ki Allah ve Resulü onu sever, o da Allah ve Resulünü sever,” buyurduğu nakledilmiştir.⁴⁴ Sonra İmam Ali'yi huzuruna çağırmış ve sancağı ona teslim etmiştir. Hadisin Hz. Ali'ye fazilet nispet ettiği açıktır. Nitekim İbn Teymiyye de bunu belirtmiş ve şöyle yazmıştır: “Bu hadis, Hz. Ali'ye fazilet nispet eden hadislerin en sahihidir.”⁴⁵ Ama hemen ardından üçüncü metodunu icra eder ve şunları yazar:

“Lakin bu vasıf imamlara ve Ali'ye özgü bir vasıf değildir; kuşkusuz Allah ve Resulü takvalı bütün müminleri sever ve takvalı bütün müminler de Allah'ı ve Resulünü severler.”⁴⁶

İbn Teymiyye'nin bu iddiasını şu şekilde çürütmek mümkündür: Biz de mümin ve muttaki birinin, imanı ve takvası ölçüsünde Allah ve Resulünce sevileceğini kabul ediyoruz. Fakat bu, söz konusu faziletin İmam Ali'ye özgü oluşuyla çelişmez. Burada bahse konu olan, İmam Ali dışında birinin Hz. Peygamber'in hakkında böyle bir söz söylediği bir makama erişip erişmediğidir. Hadis mecmualarını taradığımızda Hz. Ali dışında birine böyle bir faziletin nispet edilmediğini görürüz. Nitekim Hafız b. Hacer hadisi şerh ederken İbn Teymiyye'nin tenkidine cevap vermiştir:

“Resulullah bu hadisinde salt sevgiyi kastetmiş ise bütün Müslümanlar Ali ile birlikte bu sıfata ortak olur. Ancak hadiste Allah'ın ‘Eğer Allah'ı seviyorsanız bana uyun ki Allah da sizi sevsin.' (Âl-i İmran, 31) ayetine gönderme vardır ve bu da Ali'nin Resule tam manasıyla tabi olduğunu işaret eder. Bu sebeple de muhabbetullah sıfatıyla vasıflandırılmış ve onu sevmek iman, ondan buğzetmen nifak nişanesi sayılmıştır.”⁴⁷

c) Gizli konuşma (necvâ) ayeti

Mücadele Suresi'nin 12'nci ayetinde Allah müminlere şöyle buyurur: “Ey iman edenler! Peygamber ile gizli bir şey konuşacağınız zaman bu konuşmanızdan önce bir sadaka veriniz. Bu sizin için daha hayırlı ve daha temizdir.”

Bu ayette Allah, inananlara Hz. Peygamber'le gizlice konuşmak istediklerinde sadaka vermelerini emretmiştir. Müslümanların icma ettiği üzere bu ayete İmam Ali dışında kimse amel etmemiştir. Sahabenin geri kalanı sadaka vermekten imtina ettikleri için neticede ayet nesh olmuştur. Nitekim Taberî Tefsir'inde şöyle yazar: “Ali b. Ebi Talib dışında kimse gizli bir şey konuşmadı, o da konuşmak için bir dinarını sadaka verdi.”⁴⁸

Sadece Hz. Ali'nin Hz. Peygamber'le gizliden konuşma talebinde bulunduğuna değinen diğer Ehlisünnet âlimlerine Hâkim Nişaburî⁴⁹, İbn Ebi Şeybe⁵⁰, İbn Cevzî⁵¹, Zemahşerî⁵², Ali b. Ahmed Vahidî⁵³ örnek gösterilebilir.

İbn Teymiyye burada da faziletin özgünlüğünü inkâr eder: “Böylesi bir amel imamların ve Ali'nin hususiyetlerinden değildir.” Devamında ayete amel etmeyenlerin tutumunu sıradanlaştırmak için şu açıklamayı yapar: “Süre zarfı (ayetin nazil oluşuyla nesh oluşu arasındaki müddet) uzun değildi ve bu kadar kısa sürede kimsenin gizlice konuşma ihtiyacı olmadı.”⁵⁴

Daha önce de ifade edildiği gibi İmam Ali dışında kimse için böyle bir fazilet nakledilmemiştir.⁵⁵ Dolayısıyla ayette sözü edilen fazilet Hz. Ali'ye özgüdür ve bu, inkâra mahal bırakmaz. İbn Teymiyye'nin sahabenin geri kalanının emre itaatsizliğine dair getirdiği yorum bir sonraki ayetle ve bu konuda naklolunan rivayetlerle çelişmektedir. Rivayetlerde ayetin nüzulünden önce sahabenin art arda gizlice konuşmak için Hz. Peygamber'in yanına geldikleri, ayetin nüzulünden sonra ise gizlice konuşmaktan kaçındıkları geçmektedir.⁵⁶ Bu, onların gizlice konuşmaktan kaçınmalarının sebebinin önceden verilmesi gereken sadaka olduğunu göstermektedir; bu yüzden de gizlice konuşmaya ihtiyaç duymamaları ameli terk etmeninin sebebi olamaz. Buna ilaveten bir sonraki ayette Allah sahabeyi bu davranışlarından dolayı kınamış, bununla birlikte tövbelerinin kabul olduğunu bildirmiştir: “Gizli bir şey konuşmanızdan önce sadaka vermekten çekindiniz mi? Bunu yapmadığınıza ve Allah da sizi affettiğine göre artık namazı kılın, zekâtı verin, Allah'a ve Resulüne itaat edin. Allah yaptıklarınızdan haberdardır.” (Mücadele, 13) Şayet gizlice konuşma ihtiyacı olmasaydı bu kınamanın ve tövbenin kabul oluşunun bir anlamı olmazdı.

İbn Teymiyye'nin Ehlibeyt'in faziletlerine karşı tutumunu savunmak amacıyla onun hem Ehlibeyt'e hem de başkalarına nispet edilen faziletler karşısında hep olumsuz bir tavır takındığını, fazilet rivayetlerini ince eleyip sık dokuduğunu, dolayısıyla bu tavrın buğz veya nasıbîlik nişanesi sayılamayacağını iddia edebilir.

Bu iddiayı şöyle çürütürüz: Hadisleri dikkatlice tenkit etmek ancak hakikatlerin inkârıyla sonuçlanmadığı sürece kabul edilebilirdir. Fakat dikkatlilik bahanesiyle tarihî ve dinî hakikatler inkâr edilirse bu dikkatin aklî ve şerî bir dayanağı kalmaz. Bu yüzden ulemaya yönelik mesnetsiz tekzipleri ve asılsız nispetleri bu şekilde yorumlanamaz. Buna ilaveten İbn Teymiyye'nin başkaları, özellikle bir şekilde İmam Ali'ye düşmanlık besleyenler hakkındaki hadisler karşısındaki tutumu yalnızca dikkatlilikten uzak olmakla kalmaz, tersine çoğu zaman onların çirkin davranışlarının avukatlığı sınırına ulaşır. Hatta kimi zaman bu sınırı da geçerek zayıf ve isnadı olmayan hadislere dayanarak onlara fazilet nispet etmeye kalkışır. Minhacü's-sünnet'inde ve başka kitaplarında Ömer'in faziletine dair şöyle bir hadis nakleder: “Ben size mebus (peygamber) olmasaydım şüphesiz Ömer size mebus olurdu.” Daha sonra bu hadisin kelimesi kelimesine Tirmizî tarafından nakledildiğini yazar.⁵⁷ Kitaplarında yaptığımız taramanın neticesinde biz İbn Teymiyye'nin mezkûr hadisi otuzu aşkın yerde naklettiğini, kaynak olarak da Tirmizî'nin Sünen'ini gösterdiğini tespit ettik. Halbuki Sünen'de böyle bir hadis bulunmamaktadır. Üstelik İbn Cevzî bu sözü Mevzuat'ında (Uydurma Hadisler) nakletmiş, “Bu sözün Resulullah'a nispeti sahih değildir” yazmıştır.⁵⁸ Mevzuat, İbn Teymiyye'nin hadisleri zayıf göstermede istinat ettiği kaynakların başında gelir.⁵⁹ Dolayısıyla İbn Teymiyye bütün fazilet hadislerine karşı aynı dikkatli yönetimi uygulamış olsaydı, en azında yukarıda alıntıladığımız hadis bağlamında Mevzuat'a itibar ederdi.

İbn Teymiyye'nin hadislere iki farklı yöntemle yaklaştığı açıktır. Bu, onun tekzip ve tezyif yöntemini, Ehlibeyt'in, bilhassa İmam Ali'nin faziletleriyle ilgili hadisler söz konusu olunca icra ettiğini gösterir. İbn Teymiyye'nin Ehlibeyt'in muhaliflerinin faziletleri hakkındaki hadisleri ele alırken uyguladığı yöntem ve izlediği strateji ayrı bir araştırmanın konusu olmalıdır.

Sonuç

Biz bu makalede İbn Teymiyye'nin İmam Ali ve Ehlibeyt'in faziletleriyle ilgili hadislerde izlediği stratejiyi ve uyguladığı metotları, önce Ehlibeyt'in faziletlerine dair hadisler karşısındaki olumsuzlayıcı tavrını, daha sonra eserlerine genel bir bakışla hadisleri inkâr ederken İbn Teymiyye'nin tezyif ve tekziplerine istinat eden takipçilerinin önünü kesmek için İbn Teymiyye'nin ilmî durumunu ve iddialarını örnekleriyle incelemeye çalıştık. İncelememiz neticesinde İbn Teymiyye'nin tekziplerinde, tezyiflerinde ve ulemaya yönelik nispetlerinde ilmî emanete riayet etmediği ortaya çıkmış bulunmaktadır. O, kendi iddiasını ispatlama sadedinde her türden abartılı yönteme başvurmuştur. Dolayısıyla İbn Teymiyye'nin kitaplarında naklettiği her rivayete şüpheyle yaklaşmak gerekir.

Kaynaklar

Beydavî, Nasırüddin, Envarü't-tenzil ve esrarü't-tevil (Tefsiru Beydavî), neşr: Muhammed Abdurrahman el-Maraşî, Beyrut 1418.

Beyhakî, Ebu Bekir Ahmed b. Hüseyin, Delailü'n-nübüvvet ve marifetu ahvali sahibi'ş-şeriat, neşr: Abdulmuti Kaleci, Beyrut-Kahire 1408.

Buharî, Muhammed b. İsmail, Camiü's-Sahih, Beyrut 1426.

Ebu'l-Hasan Nureddin Ali b. Ebî Bekr b. Süleyman Heysemî, Mecmaü'z-zevaid ve menbaü'l-fevaid, Beyrut 1406.

Fahreddin Razî, Mefatihü'l-gayb, Beyrut 1420.

Hâkim Nişaburî, Muhammed b. Abdullah Ebu Abdullah, el-Müstedrek ale's-Sahihayn, neşr: Mustafa Abdülkadir Ata, Beyrut 1422.

İbn Abdüsselam, İzzeddin Abdülaziz, Tefsirü'l-Kur'ân, Beyrut 1416.

İbn Asakir, Tarihu Dımaşk, neşr: Ebi Abdillah Ali Aşur Cenubî, Beyrut 1421.

İbn Atiyye, el-Muharrerü'l-veciz fi tefsiri'l-kitabü'l-aziz, neşr: Abdüsselam Abdüşşafi Muhammed, Beyrut 1422.

İbn Cevzî, Cemaleddin Abdurrahman b. Ali b. Muhammed, el-Mevzuat, neşr: Abdurrahman Osman, Medine 1386-1388.

İbn Cevzî, Cemaleddin Abdurrahman b. Ali b. Muhammed, Nevasihü'l-Kur'ân, neşr: Eşref Ali, Medine 1404.

İbn Cevzî, Cemaleddin Ebu'l-Ferec, Zadü'l-mesir fi ilmi't-tefsir, Beyrut 1429.

İbn Düreys, Fezailü'l-Kur'ân vema ünzile mine'l-Kur'ân bi-Mekke vema ünzile bi'l-Medine, neşr: Gazve Bedir, Dımaşk 1408.

İbn Ebi Şeybe, Ebu Bekir Abdullah b. Muhammed, el-Musannef, Beyrut 1428.

İbn Hacer Askalanî, Ahmed b. Ali b. Hacer Ebu'l-Fazl, Fethü'l-bari fi Şerhi Sahih Buharî, Beyrut 1379.

___, Lisanü'l-mizan, neşr: Muhammed Abdurrahman el-Maraşî, Beyrut 1431.

İbn Hacer Heytemî, es-Savaikü'l-muhrika, neşr: Abdurrahman b. Abdullah Türkî-Kamil Muhammed Harat, Lübnan 1417.

İbn Hanbel, Ahmed, Müsned, neşr: Şuayb el-Arnaut, Kahire (ty.)

İbn Hibban, Muhammed b. Hibban b. Ahmed, Sahih, neşr: Halil b. Memun Şeyha, Beyrut 1425.

İbn Sad, Muhammed b. Sad b. Muni Ebu Abdullah Basrî, et-Tabakatü'l-kübra, Beyrut 1414.

İbn Teymiyye, Ahmed b. Abdülhalim, Bugyetü'l-murtad, neşr: Musa Süleyman ed-Düveyş, Medine 1415.

___, Derü tearüzi'l-akl ve'n-nakl, neşr: Abdullatif Abdurrahman, Beyrut 2009.

___, el-Furkan beyne evliyaü'r-Rahman ve evliyaü'ş-şeytan, nşr: Abdülkadir el-Arnaut, Dımaşk 1405.

___, es-Safediyye, neşr: Muhammed Reşad Salim, Mısır 1432.

___, Mecmaü'l-feteva, neşr: Mustafa Abdülkadir Ata, Beyrut 1421.

___, Minhacü's-sünnet, neşr: Muhammed Reşad Salim, Riyad 1406.

Kazvinî, Muhammed b. Yezid Ebu Abdullah, Sünenu İbn Mace, neşr: Fuad Abdülbaki, Beyrut (ty.)

Kurtubî, Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed, Beyrut 1428.

Kurtubî, Ebu Ömer Yusuf b. Abdullah, el-İstiab fi marifeti'l-ashab, neşr: Ali Muhammed Buharî, Beyrut 1412.

Kurtubî, Ebu'l-Abbas Ahmed b. Şeyh, el-Müfhim lima eşkele min telhisi Kitabi Müslim, neşr: Muhyiddin Dib Metu, Beyrut 1417.

Milanî, Seyyid Ali, Nefehatü'l-ezhar, Beyrut 1418.

Müslim b. el-Haccac Ebu'l-Hüseyin el-Kuşeyrî en-Nişaburî, Sahih, neşr: Muhammed Fuad Abdülbaki, Beyrut (ty.)

Nesaî, Ahmed Şuayb, es-Sünenü'l-kübra, neşr: Abdülgaffar Süleyman el-Bendarî-Seyyid Kisrevî Hasan, Beyrut 1411.

Nesaî, Ahmed Şuayb, Hasaisu Emiri'l-müminin el-İmam Ali b. Ebi Talib, neşr: ed-Dani b. Münir Âl-i Zehevî, Beyrut 1428.

Suyutî, Abdurrahman b. Kemal Celaleddin, ed-Dürrü'l-mensur, Beyrut (ty.)

___, Tarihü'l-hülefa, Beyrut 1425.

Taberanî, Süleyman b. Ahmed b. Eyyüb Ebu'l-Kasım, el-Mucemü'l-kebir, neşr: Ebu Muhammed Suyutî, Beyrut 1428.

Taberî, Muhammed b. Cerir, Camiü'l-beyan fi tevili'l-Kur'ân, talik: Mahmud Şakir, Beyrut (ty.)

Tahavî, Ebu Cafer, Şerhu müşkili'l-asar, neşr: Şuayb el-Arnaut, Beyrut 1415.

Tirmizî, Muhammed b. İsa Ebu İsa, Sünen, neşr: Muhammed Ebu Zehre-Ahmed İnaye, Beyrut 1426.

Vahidî, Ebu'l-Hasan Ali b. Ahmed, Esbabü'n-nüzul, Beyrut 1428-1429.

Zemahşerî, Ebu'l-Kasım Mahmud b. Ömer, el-Keşşaf, Beyrut 1429.

Notlar

1. Suyutî, Tarihü'l-hülefa, s. 150.

2. İbn Hacer Heytemî, es-Savaiku'l-muhrika, c. 2, s. 353. İbn Abdülberr ise şöyle yazar: “Hz. Ali'nin faziletleri kitaplara sığmaz.” Bk. İbn Abdülberr, el-İstiab, c. 3, s. 1115. Kurtubî'nin Hz. Ali'nin faziletleri hakkındaki ifadesi ise şöyledir: “Hz. Ali'nin ilim, şecaat, hilim, zühd, vera ve ahlakî meziyetleri kitaplara sığmaz ve hesaba gelmez.” Bk. Kurtubî, el-Müfhim lima eşkele min telhisi Kitabi Müslim, c. 6, s. 270.

3. İbn Teymiyye, Minhacü's-sünnet, c. 8, s. 228.

4. İbn Hacer Askalanî, Lisanü'l-mizan, c. 7, s. 529.

5. Müslim, Sahih, c. 1, s. 86, hadis no: 78; İbn Hanbel, Müsned, c. 1, s. 128, hadis no: 1062; İbn Mace, Sünen, c. 1, s. 42, hadis no: 114; Tirmizî, Sünen, s. 1020, hadis no: 3736.

6. Hâkim Nişaburî, el-Müstedrek, c. 3, s. 134, hadis no: 4628.

7. Hâkim Nişaburî, age.,c. 3, s. 141, hadis no: 4648; Taberanî, el-Mucemü'l-kebir, c. 10, s. 110.

8. İbn Teymiyye, Minhacü's-sünnet, c. 7, s. 149.

9. İbn Teymiyye, age., c. 7, s. 149.

10. İbn Teymiyye hadisin Müslim'in Sahih'inde nakledildiğini itiraf etmiş, hemen ardından nefyetmiştir. Bk. İbn Teymiyye, age., c. 4, s. 296.

11. Suyutî, ed-Dürrü'l-mensur, c. 8, s. 343; İbn Atiyye, el-Muharrerü'l-veciz, c. 5, s. 408.

12. Zemahşerî, el-Keşşaf, c. 4, s. 670; Beydavî, Tefsir, c. 5, s. 270.

13. İbn Teymiyye, age., c. 8, s. 553.

14. İbn Teymiyye, age., c. 8, s. 553.

15. İbn Teymiyye, age., c. 7, s. 179, c. 4, s. 20.

16. İbn Cevzî, Zadü'l-mesir fi ilmi't-tefsir, c. 8, s. 84.

17. Kurtubî, el-Camiü'l-ahkami'l-Kur'ân, c. 19, s. 75. Ayrıca bk. Taberî, Tefsirü'l-Kur'ân, c. 3, s. 398; Beyhakî, Delailü'n-nübüvvet, c. 7, s. 143; İbn Düreys, Fezailü'l-Kur'ân, s. 33; Zemahşerî, el-Keşşaf, c. 4, s. 666; İbn Atiyye, el-Muharrerü'l-veciz, c. 5, s. 408. Ayrıca surenin Mekkî olması, Medine'ye hicretten önce nazil olduğu anlamına gelmez; bu, Mekke'nin fethinden sonra nazil olmuş olabileceği olasılığını içinde barındırır.

18. İbn Teymiyye, age., c. 7, s. 137.

19. İbn Teymiyye, age., c. 7, s. 55.

20. İbn Hanbel, Müsned, c. 1, s. 118-119, c. 4, sç 281, 370.

21. Nesaî, Hasaisü Emiri'l-müminin, s. 72.

22. İbn Ebi Şeybe, Musannef, c. 7, s. 503.

23. İbn Hibban, Sahih, c. 1850, hadis no: 6931.

24. Tahavî, Şerhu müşkilü'l-asar, c. 5, s. 18.

25. Ayrıca bk. Taberanî, el-Mucemü'l-kebir, c. 3, s. 290, 316; Hâkim Nişaburî, el-Müstedrek, c. 3, s. 118, hadis no: 4576.

26. Buharî, Sahih, c. 2, s. 468; Müslim, Sahih, c. 4, s. 1870.

27. Milanî, Nefehatü'l-ezhar, c. 14, s. 356.

28. İbn Teymiyye, age., c. 8, s. 228.

29. Taberanî, el-Mucemü'l-kebir, c. 3, s. 316, hadis no: 4952; İbn Sad, el-Tabakatü'l-kübra, c. 2, s. 58; Heysemî, Mecmaü'z-zevaid ve menbaü'l-fevaid, c. 9, s. 114; İbn Hacer Askalanî, Fethü'l-bâri, c. 4, s. 74; İbn Asakir, Tarihu Dımaşk, s. 142.

30. Halebî, es-Siretü'l-Halebiyye, c. 3, s. 235.

31. Zemahşerî, el-Keşşaf, c. 1, s. 396; Fahreddin Razî, Mefatihü'l-gayb, c. 8, s. 247.

32. İbn Teymiyye, age., c. 7, s. 125.

33. İbn Teymiyye, age., c. 7, s. 126.

34. İbn Teymiyye, age., c. 7, s. 128.

35. Müslim, Sahih, c. 4, s. 1883 (Âişe'den rivayet edilmiştir); Tirmizî, Sünen, s. 886, hadis no: 3205, s. 1031, hadis no: 3787, s. 1048, hadis no: 3871; İbn Hanbel, Müsned, c. 1, s. 330, c. 4, s. 107, s. 6, s. 292; Hâkim Nişaburî, el-Müstedrek, c. 2, s. 451, hadis no: 3558; Taberanî, Mucemü'l-kebir, c. 2, s. 186-187.

36. İbn Teymiyye, age., c. 4, s. 21.

37. İbn Teymiyye, age., c. 5, s. 14.

38. “Taharet, bütün müminlerin yapmakla yükümlü olduğu şeydir.” Bk. İbn Teymiyye, age., c. 5, s. 14.

39. İbn Teymiyye, age., c. 5, s. 14.

40. İbn Teymiyye, age., c. 5, s. 14.

41. İbn Teymiyye, age., c. 7, s. 330.

42. Aynî, Umdetü'l-kari fi şerhi Sahihi'l-Buharî, c. 1, s. 5.

43. İbn Hacer Heytemî,  es-Savaikü'l-muhrika, s. 5; Tarihü'l-İslâm, c. 11, s. 242.

44. Nesaî, es-Sünenü'l-kübra, c. 5, s. 119.

45. İbn Teymiyye, age., c. 5, s. 44.

46. İbn Teymiyye, age., c. 5, s. 44.

47. Askalanî, Fethü'l-bâri, c. 7, s. 72.

48. Taberî, et-Tefsir, c. 28, s. 25.

49. Hâkim Nişaburî, el-Müstedrek, c. 2, s. 524, hadis no: 3794.

50. İbn Ebi Şeybe, el-Musannef, c. 7, s. 505.

51. İbn Cevzî, Nevâsihü'l-Kur'ân, s. 480.

52. Zemahşerî, el-Keşşaf, c. 4, s. 493.

53. Vahidî, Esbabü'n-nüzul, c. 230.

54. İbn Teymiyye, age., c. 5, s. 17.

55. Suyutî ed-Dürrü'l-mensur'da sadaka verip gizlice konuşma yapanın Sad b. Ebi Vakkas olduğunu yazmış, ancak naklettiği bu rivayetin zayıf olduğunu eklemiştir. Bk. Suyutî, age., c. 8, s. 80.

56. Suyutî, age., c. 8, s. 79; Taberî, age., c. 28, s. 26.

57. İbn Teymiyye, Minhacü's-sünnet, c. 6, s. 69, c. 8, s. 303; İbn Teymiyye, Derü tearüzi'l-akl ve'n-nakl, c. 3, s. 314; İbn Teymiyye, Mecmuü'l-fetava, c. 11, s. 142; İbn Teymiyye, es-Safediyye, c. 1, s. 245; İbn Teymiyye, Bugyetü'l-murtad, s. 371; İbn Teymiyye, el-Furkan beyne'l-evliyaü'r-Rahman ve evliyaü'ş-şeytan, s. 66.

58. İbn Cevazî, el-Mevzuat, c. 1, s. 320.

59. Örneğin bkz. İbn Teymiyye, Minhacü's-sünnet, c. 4, s. 380, c. 7, s. 63, 355, 443, c. 8, s. 165.

Kaynak: Sirâcun-Münir Dergisi, Bahar, 1391, Sayı 5

Çev: Ertuğrul Ertekin

medyasafak.com