İran’daki Anayasayı Koruma Konseyi seçimleri kontrol mu ediyor?

Karim Sharara

Al Mayadeen English

İran’da her seçim döneminde, İran Muhafız Konseyi’nin (Şurayı Nigehbani Kanuni Esasi) kendi çıkarlarına uygun adayları seçerek seçim sürecini manipüle ettiğini iddia eden bir anlatı ortaya çıkar. Bu iddiada bir geçerlilik payı var mı? Batı demokrasilerinde de benzer kurumlar mevcut mudur?

İran parlamento seçimlerinin eşiğinde ve bu seçimlere kritik Uzmanlar Meclisi üyelerinin seçimi de eşlik edecek.

Tipik seçim sezonuna ek olarak, Batı medyası ve İslam Cumhuriyeti karşıtı Farsça konuşan (ve Batı tarafından finanse edilen) medya, seçimlere İranlılar ve İran uzmanları için zaman içinde aşina hale gelen öngörülebilir bir şekilde yaklaşma eğilimindedir. Bu anlatıların tekrar eden doğası, genellikle aynı temalar etrafında döndükleri için biraz sıkıcı olabilir: Muhafız Konseyi’nin seçimleri manipüle ettiği, sertlik yanlısı adayları desteklediği (reformist görüşlerle uyumlu olmayan herkes Batı standartlarına göre genellikle sertlik yanlısı olarak etiketlenir) ve reformistleri marjinalleştirdiği iddiaları.

Yakın tarihteki birkaç önemli tutarsızlığı göz ardı edersek bu ifade doğrudur: Reformist destekli ılımlı bir isim olan Ruhani, adaylığını onaylatmayı başarmış ve nihayetinde hem 2012 hem de 2016 seçimlerinde, mevcut Cumhurbaşkanı Reisi ve diğer köklü muhafazakarlara karşı zafer kazanmıştır. 2016 yılı aynı zamanda Uzmanlar Meclisi ve Parlamento’da ılımlıların ya da reformistlerin önemli zaferlerine tanık oldu. Buna rağmen, parlamento mevzuatının Anayasa’ya uygunluğunu sağlamak, seçimleri denetlemek ve her türlü seçim (cumhurbaşkanlığı, parlamento ve Uzmanlar Meclisi) için adayları incelemek gibi çeşitli işlevleri yerine getiren Muhafız Konseyi’nin kendisi ve çeşitli rolleri tartışma konusu olmaya devam etmektedir. Her ne kadar Muhafız Konseyi’nin kuruluşu İran’ın Anayasa Devrimi ile yakından bağlantılı olsa ve olası tehditlere karşı Anayasa’nın güvencesi olarak hizmet etse de, benzer kurumların ABD başta olmak üzere diğer ülkelerde de mevcut olduğunu belirtmek gerekir.

Amerika Birleşik Devletleri Başkanlık Münazaraları Komisyonu

Demokrasinin öncüsü ve “özgür dünyanın lideri” olduğunu iddia etmek, özellikle de işin içinde çok sayıda çıkar varsa ve bu yüzden mevcut durumunuzu bozabilecek dış sesleri dikkate almakta tereddüt ediyorsanız, yüksek riskleri beraberinde getirir.

İki partililik uzun zamandır ABD sisteminin bir parçasıdır, ancak çıkarların birikmesi ve ABD’nin küresel emperyalizme aktif katılımı, hem Demokrat hem de Cumhuriyetçi partilerin sahip olduğu çıkarlarla birlikte, herhangi bir üçüncü parti adayının ABD siyasi sistemine girmesini son derece zorlaştırmıştır. Bir eyaleti kazanan son başarılı üçüncü parti adayının 1968’de George Wallace olması, “kazanan her şeyi alır” usulü seçim sisteminin yarattığı zorluğun altını çizmektedir. Ayrıca, mevcut sistemin, özellikle kritik başkanlık seçimlerinde, üçüncü parti adaylarının iktidar pozisyonlarına gelmesini dolaylı olarak engelleyecek şekilde tasarlandığını da belirtmek gerekir. Sadece iki büyük parti dışındaki partilerin adayları medyada yer almaktan mahrum bırakılmakla kalmıyor, aynı zamanda FEC’in [Federal Seçim Komisyonu] Başkanlık Tartışmaları Komisyonu tarafından denetlenen başkanlık tartışmaları da kasıtlı olarak sadece iki baskın partinin temsilcilerini içerecek şekilde yapılandırılıyor. Ayrıca, her iki siyasi parti tarafından finansman ve siyasi bağış toplama ile ilgili olarak çıkarılan mevzuat sadece kendilerine fayda sağlamakla kalmamakta, aynı zamanda üçüncü taraf adayların kampanyalarını finanse etmeleri için önemli engeller yaratmaktadır. Demokratlar ve Cumhuriyetçiler yüz milyon dolarlık kampanyalar başlatırken ve adayların parti katkılarına sınırlamalar getirilirken, büyük ölçüde bağış toplayanlara ve bağışlara bel bağlanırken, üçüncü parti adaylarının büyük partilerle mali açıdan rekabet etmesi giderek zorlaşmaktadır. ABD’deki mevcut siyasi sistem, dışarıdan gelen adayların güç kazanma şansını kasıtlı olarak engelliyor gibi görünmekte, sonuçta seçmenlere sunulan seçenekleri sınırlamakta ve iki büyük partinin hakimiyetini sürdürerek bazı akademisyenlerin “liberal olmayan demokrasi” olarak tanımladığı duruma yol açmaktadır.

Siyasi terimlerle ifade etmek gerekirse, iktidar, diğerlerini aktif olarak iktidardan uzak tutmaya çalışan bir yönetici sınıf içinde sınırlandırıldığında, buna aristokrasi denir.

Fransa, seçilmiş yetkililerden 500 imza

Bu gerçek biraz daha az bilinmektedir, ancak Fransa’da herhangi bir cumhurbaşkanı adayının belediye başkanları, milletvekilleri ve meclis üyeleri gibi 500 seçilmiş yetkiliden imza toplaması gerekmektedir. İmzalar en az 30 farklı idari birimden toplanmalı ve bir birimden 50’den fazla imza alınmamalıdır. Bu seçilmiş yetkililerin imzaları da yayınlanacağı için, yani insanlar kimi öne çıkardıklarını görebilecekleri için, birçoğu imza verme konusunda iki kez düşünüyor. Teoride bu durum, herhangi bir adayın önce Fransa genelinde kamuoyu desteğine sahip olmasını sağlamak için düzenlenmiştir, ancak pratikte, yerleşik siyasi grubun dışından gelen bir cumhurbaşkanı adayının adaylığını sürdürme şansının çok az olacağı anlamına gelmektedir.

Muhafız Konseyi’ni Anlamak

İran ve Batı kurumları arasındaki temel bir ayrım, halk egemenliğini kabul ettirmeyi amaçlayan uygulamalara bakış açılarında gözlemlenebilir. Batılı kurumlar demokratik uygulamaların temeli olarak bireysel özgürlüğün önemini sık sık vurgularken, fiili uygulamaları genellikle bu özgürlüğü sağlamakta yetersiz kalmakta ve dolayısıyla onu baltalamaktadır. Batı’da önde gelen birçok siyasi parti tarafından kullanılan ve seçmenlerinin rasyonalitesine hitap etmek yerine gerçekliği çarpıtmaya öncelik veren popülist stratejilerin ortaya çıkışı bu olgunun bir kanıtıdır.

Ancak İran’daki kurumlar ve siyasi partiler aynı bakış açısına sahip değil. Halk egemenliğini kullanma pratiği, sadece x ya da herhangi bir adayı ortaya çıkarması beklenen bir pratik değil, adayların seçim sürecinde ilerlemesini sağlaması gereken bir pratiktir; yerel ve küresel zorlukların üstesinden başarıyla gelebilecek adayların.

Muhafız Konseyi adayları incelerken aşağıdaki hususları göz önünde bulundurur (açıklama ileride yapılacaktır):

• Adaylar İran vatandaşlığına sahip olmalıdır (ve bazıları aday oldukları seçime bağlı olarak İran kökenli olmanın da gerekli olduğunu iddia edebilir).
• Politika belirleme, karar verme ve etkili bir şekilde muhakeme etme becerisi de dahil olmak üzere güçlü yönetim becerileri göstermelidirler.
• Seçmenlerini temsil etme sorumluluğu kendilerine emanet edileceğinden, bu güvene layık doğru ve dürüst bireyler olarak yönetmeleri anlamına gelen Tanrı korkusuna sahip bir tavır içinde olmalıdırlar.

Haliyle, görev ne kadar hassas olursa, adaylar o kadar yakından incelenmeye tabi tutuluyor. Örneğin Uzmanlar Meclisi adayları müçtehit olmalıdır (yani İslam Hukuku ile ilgili kararları formüle ederken içtihat yapabilecek kapasitede olmalıdırlar), zira Rehber’i seçmek, denetlemek ve bu görev için gerekli nitelikleri yitirdiği tespit edilirse görevden almakla görevli olan seçilmiş konsey budur.

Bir diğer kilit konu da şudur: Bir seçim için kabul edilmiş olmak, bir adayın tüm seçimler için açık çek aldığı anlamına gelmez. İncelemenin amacı, adayın söz konusu seçim için uygunluğunu incelemektir. Bu da, daha önceki seçimlerde incelenmiş olan adaylar tarafından yapılan açıklama veya eylemlerin, adayların beklentilerini olumlu ya da olumsuz yönde değiştirebileceği anlamına gelmektedir. Muhafız Konseyi’nin on iki üyeden oluştuğu ve bunların yarısının hukukçu, diğer yarısının da müçtehit olduğu göz önünde bulundurulduğunda, bu üyelerin şartlara ilişkin yorumlarının farklı olması kaçınılmazdır.

Adaylar daha sonra oylanır ve 12 oydan 7’sini alanlar onaylanır. Bu süreç, adayların neden bazı seçim dönemlerinde aday olmaya hak kazanırken diğerlerinde diskalifiye edilebildiğini açıklamaktadır. Bu durum İran’ın halk egemenliği konusundaki benzersiz bakış açısını vurgulamaktadır. Her halükarda, Batı'nın demokrasinin uygulanmasında asıl söz sahibi olduğunu söyleyen kimdir?

Demokratik uygulamaların Batı’nın tekelinde olduğu varsayımı sorgulanmaya değer. Batı kendi kusurlarını kabul etmek yerine diğer ülkeleri kendi uygulamalarına uymadıkları için eleştirmeyi daha kolay buluyor. Bu davranış, kendi eksikliklerinin farkında olmamalarından ve bu eksikliklerin üzerine gidememelerinden kaynaklanıyor olabilir. Dış tehditlere odaklanarak dikkati iç meselelerden başka yöne çekmek daha kolaydır.

https://english.almayadeen.net/news/politics/does-iran-s-guardian-council-control-the-elections

Çeviri: Medya Şafak