peki kendisini nasıl görüyor? yani kendisine ait bir tasavvura mı sahiptir? yani hak teâlâ kendisini tasavvur mu ediyor? bir şeyin tasavvuru o şeyin dışındadır. bir şeyin tasavvuru o şeyin kendisinden farklıdır. hak teâlâ’nın kendisini görmesi, kendi kendindeki huzuru demektir. bu ise huzurun esasıdır. gören, görülen ve görmek hep o’dur.
biz yokluğa dair bir anlayışa sahibiz, yokluğun ne demek olduğunu biliriz. biliriz ki yokluk olmayan, var olmayan şeydir. bunu biliriz ancak yokluk mevcut değildir. gerçekliği yoktur, yokluk nerededir? yokluğun bulunduğu bir yer yoktur ki… fakat benim ona dair bir tasavvurum var. (kendisine değil, kavramına; haz.)
arifin biri şöyle diyor: ben bu dünyadaki insanlara hayret ediyorum. onlar âlemin zahir, allah’ın ise gizli olduğunu sanıyor. hâlbuki zatıyla zahir olan allah’tır, siz gidin de gizli olan âlemi bulun.
aristo çözememiş, ibn sina çözememiş; eflatun, descartes , spinoza çözememiş. madde ile mananın, yani aynı cinsten olmayan iki şeyin birbirine nasıl bağlandığı sorusu tüm dünyada öylece kalmış. ama molla sadra bunu çözmüş.
görüyor musunuz savaş nerede başlıyor? hikmet ile din arasında savaş yok, savaş kendi mertebelerindeki insanlar arasındadır. his mertebesinde kalan biri, din benim anladığımdır, sen daha yukarı gitme diyor. peki neden daha yukarı gitmeyeyim? daha yukarısı yok mu? dinin histen daha yukarısı yok mu? ben neden histen daha yukarısına gitmeyeyim?
her şey zihinde olduğuna göre sadru’l-muteelihin, şuna inanır: varlığın hakikati zihinle kavranamaz. varlık kavramını anlayabiliriz. varlık kavramını herkes anlar; ama varlık kavramı varlığın kendisi midir? peki, o halde varlığın kendisine nasıl ulaşabiliriz? ancak zihnimizi aşarsak.
lübnanlı ünlü solcu akademisyen amal saad-ghorayeb'den dosyalık çapta önemli bir analiz daha...